8) Türk Savunma Sanayi: Tarihsel Havacılık Notları

[yakusha]

Türk Savunma Sanayi: Tarihsel Havacılık Notları

Bu makalenin konusu Türk Savunma Sanayi: Tarihsel Havacılık Notları ile sınırlandırılmıştır.

Daha önce Türk Savunma Sanayi: Sabit Kanatlı Araçlar ve Türk Savunma Sanayi: Döner Kanatlı Araçlar makalesinde ele alınan tarihsel konular bu makalede birleştirilmiştir.

SABİT KANATLI ARAÇLAR

* ZİRAİ AMAÇLI UÇAKLAR
* Prototip veya Kavramsal Tasarımlar
* Ortak veya Lisanslı Üretim Denemeleri
* Tarihsel Notlar
* Gerçekleşmeyen Projeler

DÖNER KANATLI ARAÇLAR

* Arıkopter Projesi
* İptal Edilen Atak Helikopteri Projesi

İHA SİSTEMLERİ

* Tarihsel İHA Sistemleri

[yakusha]

ZİRAİ AMAÇLI UÇAKLAR

Yolcu uçağı üretim denemelerinden sonraki en makus deneyimlerimiz Zirai Amaçlı uçak geliştirme projelerinde yaşanmıştır. Mavi ışık projesinin kaderi 80 darbesiyle kesilirken, ZİU projesinin önünü kesen 28 Şubat darbesi olmuştu. (SU)

ZİU / Zirai İlaçlama Uçağı - TAI

1997 yılında başlatılmış bir Zirai İlaçlama Uçağı projesidir. Alttan kanatlı, üç palli piston motorlu, kuyruktan tekerlekli, sabit iniş takımlı bir uçaktır. TAI'nin ilk insanlı hava aracı tasarımıdır. Gövdesi çelik uzay kafes olarak tasarlanan uçağın geri kalan kısımlarında alüminyum kullanıldı. Kanat ucu, ilaç tankı ve motor hava girişlerinin de kompozitten imal edildi. Kanada Orenda Recip şirketinin imalatı 600 bg güç sağlayan OE-600A piston motoru tercih edildi. İlk uçuşunu 2000 yılında yapan uçak değişen iktidar sonrası kaderine terk edildi. (Haluk Cebeci, Arda Mevlütoğlu, Tolga Özbek)

Türk mühendisleri tarafından tasarlanmış ikinci zirai ilaçlama uçağıdır. Proje devam etmesi durumunda Başlangıç Eğitim Uçağı projesi de gündeme gelebilecekti.



Mavi Işık / Zirai İlaçlama Uçağı - 2.HİBM

1970'li yıllarda Mavi Işık projesi tümüyle Türk mühendisleri tarafından Kayseri Hava İkmal Bakım Merkezinde tasarlandı. Pervane ve motoru dışındaki aksam da yerli olanaklarla üretildi. Mavi Işık 78XA adlı prototip 14 Mayıs 1979'da ilk uçuşunu gerçekleştirdi. İkinci uçak Mavi Işık G ise Eylül 1981'de uçtu. Uçaklar daha sonra Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından sertifike edildi. Ancak projenin devamı getirilemedi. Şu anda Mavi Işık G, İstanbul Yeşilköy'deki Havacılık Müzesi'nde sergileniyor. (Tolga Özbek)

Türk mühendisleri tarafından tasarlanmış ilk zirai ilaçlama uçağıdır.

[yakusha]

Prototip veya Kavramsal Tasarımlar

HD-19 / Hava Dolmuşu - TAI

1994-1997 yılları arasında gündeme gelmiş bir proje olup 19 yolcu taşıması planlanan çift turboprop motorlu çok amaçlı bir yolcu uçağı projesidir. İptal edilmiştir. (kokpit aero)



Yunus / Jet Eğitim Uçağı - 1.HIBM

2001-2002 yılları arasında 1.HIBM komutanlığı tarafından üzerinde çalışılmış bir proje olup hayata geçmemiştir. (Tolga Özbek)

[yakusha]

Ortak veya Lisanslı Üretim Denemeleri

F-35 Lightning II - Lockheed Martin

TAI, F-35 projesinin katılımcılarından birisi olup F-35 uçaklarının orta gövdesini ABD dışında üreten tek kaynak konumundayken ABD ambargosu sonrası uçakları teslim alamamıştır.



TR-Jet Deneyimi ve Milli Bölgesel Yolcu Uçağı Projesi - TRJET

Bütün hakları Amerikalı Eren ve Fatih Özmen çiftine ait Sierra Nevada Corporation (SNC) geçmiş olan Dornier 328 uçaklarının haklarının Türkiye'ye aktarılarak Milli olarak üretilmesini hedefleyen bir proje idi. Projenin ikinci ayağında ise Dornier 328 uçağı üstünden TRJ-628 olarak kodlanmış olan 50 kişilik bir yolcu uçağı geliştirilmesi planlanıyordu. Projede yaşanan çeşitli sıkıntılar gerekçe gösterilerek Ahmet Davutoğlu'nun başbakanlıktan istifa etmesi sonrasında proje sessiz sedasız iptal edilmiştir. TRJET, SNC firmasının yüzde yüz iştirakidir. (SU)




Türkkuşu / Sportif Uçak - THK

Ne kadar parayı ziyan ettiği açıklanmayan 2014 yılında başlamış ve yolsuzluk soruşturmalarıyla sonlandırılmış THK usulü ortak ve lisans altı sportif uçak üretim denemesidir. THK hisselerini ortağına satıp projeden çekilmiştir. (SU)



TAYSU / Zirai Uçak Projesi - THK

1997-1999 yılları arasında gündeme gelmiş bir projedir. 4 adet, Norman NAC-6 Fieldmaster 34 uçağı lisans altında üretilmiştir. Daha sonra proje rafa kaldırılmıştır. İki adet uçuşa elverişli iki adette motorsuz olarak toplamda dört adet üretilmiş ve bir adet uçak THK müzesinde sergilenmektedir. (SU, Tuncay Deniz)




TG-X1 Yarasa - TAI/Sadler Aircraft

Hafif silahlı destek uçağı olması amacıyla 1996 yılında Sadler Aircraft işbirliğiyle 1 adet üretilmiş bir araçtır. A-22 Piranha aracının bir türevi olmakla birlikte motor gücü artırılmış ve kanat yapısında değişikliğe gidilmiştir. 450hp gücünde Alimünyum blok Chevrolet V8 yakıt enjeksiyonlu bir motor ile donatılmıştır. Azami hızı 240mph, Son hızı 325mph, Stol hızı 60mph olarak belirtilmiştir. 6 saat azami ekonomik havada kalış değerine sahiptir ve 450kg faydalı yük ve silah taşıyabilmektedir. (Tuncay Deniz, Ünver Kaynak)

TAI'nin ilk Yakın Hava Destek uçağı denemesi olması sebebiyle ilgi çekicidir.

[yakusha]

Tarihsel Notlar

THK-16 / MKEK-3 Mehmetçik

THK 16, 1950 yılında Yüksek Mühendis Selahattin Beler tarafından tasarlanmıştır. İki kişilik bir eğitim uçağı olması planlanan THK-16, iki adet turboprop TurbomecaPimene motoruyla donatılmak istenmiş ancak proje henüz üretim aşamasına geçilmeden 1952 yılında iptal edilmiştir. (Tolga Özbek, Tuncay Deniz)

Türkiye'nin ilk jet motorlu eğitim uçağı projesidir.



THK-15 / MKEK-4 Uğur

THK tarafından tasarlanmış bir eğitim uçağıdır. THK tarafından 2 adet, fabrikanın MKEK'ye devri ile MKEK-4 adıyla 1955-1957 arasında 60 adet üretilmiştir. 3 adet'i Ürdün'e hediye edilmiştir. Yüksek sayıda üretilmiş ilk eğitim uçağı projemizdir.  (Tuncay Deniz)



THK-5 / THK-5A - Ambulans Uçağı

THK-5, 1945 yılında hava ambulansı olarak geliştirilmiştir. 10 adet üretilmiş ve bir adeti Danimarka'ya satılmıştır. İlk ihraç edilen sivil uçağımız sayılabilecek bu başarı devam ettirilememiştir. (Tuncay Deniz)

[yakusha]

Gerçekleşmeyen Projeler

Eğitim Taarruz Uçağı Ortak Üretim Projesi

1973-1977 yılları arasında ele alınmış olan bir projedir. Proje altında bir uçak lisans altında üretilecektir. Başlangıçta lisans anlaşması yolu ile teknoloji transferi, akabinde Arge merkezi kurulumu ile yerli tasarım hedeflenmekte olan bir projedir. MB339 ve Hawk jetleri kısa listeye kalmış ve İtalyan firması teknik olarak daha zayıf olan uçağını "İslam dünyasına" ihracat izni ve 10 yıl içinde USD600 milyonluk ihracat garantisi ile çok cazip hale getirmesine rağmen HvKK ve Milliyetci Cephe hükümeti arasındaki iç çekişmeler sonrası imzalanamadan iptal edilmiştir. (Arda Mevlütoğlu)

Yeniden bir jet eğitim uçağı üretim işini gerçekleşmeyen Yunus projesini de hesaba katarsak 40 yıl sonra Hürkuş projesiyle tekrar ele alıyoruz. Kaybedilen yıllar!



Pinto'nun Türkiye Macerası

Super Pinto hafif jet eğitim uçağının yurtiçinde üretimi için yapılan girişim olup 1970'li yılların ortalarında Gökhan Gündüz Sipahi bu olayın baş kahramanı ve girişimcisi olmuştur. AJI şirketinin Türkiye temsilciliğini alarak Super Pinto'nun Türkiye'de üretilmesi için girişimlere başlamıştır. Sipahi bu süreci, 1978 yılında Karınca Yayınevi'nin yayınladığı "Ambargo ve Türkiye" adlı kitabında aktarmış. (Arda Mevlütoğlu)

Projeye yönelik Türkiye'den bir aksi seda alınamamış ve başarısız bir Özel Sektör deneyimi olarak kalmıştır. Ardından geçecek 40 yılın sonunda hala daha özel sektör tarafından üretilen jet motorlu bir ürün bulunmamaktadır.



İlk Türk Hafif Nakliye Uçağı: TC-111

1970'lerin ortalarında gündeme gelmiş bir projedir. Proje için üretilmiş olan tamamlanamamış prototip halen Berlin Teknik müzesinde sergilenmektedir. Üretilseydi, Yolcu, Keşif, Servis, İstihbarat modelleri de üretilebilecek bir projeydi. (Arda Mevlütoğlu)

[yakusha]

Arıkopter Projesi

Arıkopter - İTÜ

Türkiye'de tasarlanan ilk helikopter olup tasarım faaliyetleri 2002 yılına kadar uzanmaktadır. 2008 yılından beri ilk uçuşunu yapması beklenmektedir. (Yeni Şafak)

Çeşitli sebeplerle projeden vazgeçilmiş olma ihtimali yüksektir. (SU)

[yakusha]

İptal Edilen Atak Helikopteri Projesi

Proje 1997 yılında 145 adet saldırı/atak helikopterinin üretilmesi amacıyla başlatılmış olup tahmini bütçesi 4 milyar dolar olarak açıklanmıştır.

İhaleye 5 firma şu ürünleri ile teklif vermiştir:

AH-64 Apache - Boeing
AH-1Z King Cobra - Bell Textron
Tiger - Eurocopter
A129 Mongoose - Agusta Westland
Ka-50-2 Erdoğan - KAMOV/IAI

Boeing ve Eurocopter firmaları ilk teklifler sonrası elenmişler geriye 3 firma kalmıştır. Agusta Westland firması 2000 yılı mart ayında projeden elenmiştir. Sonrasında AH-1Z King Cobra birinci ve Ka-50-2 Erdoğan helikopteri ikinci olarak açıklanmış ve sözleşme görüşmelerine başlanmıştır. Sonrasında çıkmaza giren ihale iptal edilmiştir.

İhalenin en hatırda kalan helikopteri KA-50-2 Erdoğan helikopteri olmuştur. Kamov üretimi KA-50 helikopteri orijinal halinde yanaşık iki pilot tarafından kullanılırken, Türk tarafının tandem düzende helikopter talep etmesi dolayısıyla helikopter bu düzene dönüştürülmüş ve Ka-50-2 Erdoğan olarak yeniden isimlendirilmiştir. İlaveten helikopterin aviyonik donanımı da İsrail firması IAI tarafından proje isterleri çerçevesince yeniden ele alınmış ve helikopter Glass Kokpit yapısına çevrilmiştir. (Global Security)

[yakusha]

Tarihsel İHA Sistemleri

TAI

Türk Savunma Sanayi'sinin öncü kuruluşlarından TAI, iha çalışmalarına ilk başlayan firma olmasına rağmen, çoğu ürün prototip aşamasından ürün olmaya dönüşmekte sıkıntı çekmiştir.

Şahit Taktik İHA (UAV-X1) - TAI

IHA-X1/UAV-X1 olarak kodlanmıştır. IDEF 1995 fuarında sergilenmiştir. (Tuncay Deniz)

SSM kaynaklarından finanse edilmiş bir ar-ge projesidir. (Ünver Kaynak)



Martı İHA - TAI

2 m kanat açıklığına, 1,2 m uzunluğa, 12 kg kalkış ağırlığına sahip olup 3 kg faydalı yük ile 1 saat havada kalabilmektedir. Lityum polimer bir bataryadan güç alan elektrikli motor ile hareket etmektedir. (defence.pk)

TAI'nin öz kaynaklarıyla finanse ettiği bir ar-ge projesidir. (SU)



Pelikan İHA - TAI

3,6 m kanat açıklığına, 3 m uzunluğa, 35 kg kalkış ağırlığına sahip olup 6 kg faydalı yük ile 6 saat havada kalabilmektedir. Çekici ve itici konfigürasyonda 2 motoru ile dikkat çekmekte olup IHA-X2 olarak kodlanmış ve İdef 2003 fuarında sergilenmiştir. (defence.pk, Tuncay Deniz)

TAI'nin öz kaynaklarıyla finanse ettiği bir ar-ge projesidir. (SU)



^{(Pelikan olduğu iddia edilen bir başka görsel)}


Baykus taktik İHA - TAI

Pelikan İHA'nın gelişmiş bir versiyonudur. 7 m kanat açıklığına, 6 m uzunluğa, 250 kg kalkış ağırlığına sahip olup 80 kg faydalı yük ile 12 saat havada kalabilmektedir. Çekici ve itici konfigürasyonda 2 benzin motoru ile hareket etmektedir. (defence.pk)

TAI'nin öz kaynaklarıyla finanse ettiği bir ar-ge projesidir.  (SU)



Gözcü taktik İHA - TAI

3.75 m kanat açıklığına, 2.45 m uzunluğa, 85 kg kalkış ağırlığına sahip olup 8 kg faydalı yük ile 2 saat havada kalabilmektedir. 38 hp gücünde benzin motoru ile güçlendirilmiş olup 50 km kadar datalink ile kontrol edilebilmete ve 12.000 feet irtifaya çıkabilmektedir. Aşırı çevik ve hızlı olması sebebiyle ilk denemelerde isteneni verememiştir. (defence.pk)

TAI'nin öz kaynaklarıyla finanse ettiği bir ar-ge projesidir. Devam etmesi durumunda İsrail ürünü Harpy Radar ihalarına sağlam bir alternatif olabilirdi. (SU)



Öncü İHA - TAI

Öncü İHA, ANKA projesinin 1/35 ölçekli bir modeli olup Anka için bir eğitim ve geçiş platformu olarak 2009 yılında üretilmiştir.



Keklik / Hedef Uçak - TAI

1.6 m kanat açıklığına, 1.37 m uzunluğa, 10 kg kalkış ağırlığına sahiptir. 2,5 hp benzin motorundan güç almakta olup 50-150 km hız yapabilmekte olup 30 dakika havada kalabilmektedir. 2001 yılında TSK envanterine katılmıştır. (defence.pk)

Turna hedef uçağının hizmete girmesiyle üretiminin sonlandırıldığı düşünülmektedir. (SU)




Baykar Makina

Azimle çalışarak küçük bir aile şirketinin neler başarabileceğini göstermiş İHA'lar üstüne çalışan bir Türk firmasıdır.

Prototip-A - Baykar Makina

1,6 m kanat açıklığına, 1,2 m uzunluğa, 5kg kalkış ağırlığına sahip olup 1 kg faydalı yük taşıyabilmekte ve lityum bataryadan güç alan ikiz elektrik motoru ile 1 saat havada kalabilmektedir. (Wikipedia, Haluk Bayraktar)

Mini iha projesi için üretilen üretilen iki prototipten birisi olup, daha efektif değerlere sahip olan Prototip-B TSK tarafından tercih edilmiş ve Bayraktar Mini İHA olarak bilinmeye başlamıştır. Prototip-A ise seri üretime girmemiştir.



Çaldıran - Baykar Makina

9 m kanat açıklığına, 5.5 m uzunluğa, 450 kg kalkış ağırlığına, 35/55 kg faydalı yük kapasitesine ve 18,000/22,500 feet uçuş irtifasına ve 10/14 saat havada kalış özelliğine sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. (defence.pk)

Verilen değerlerin değişikliği proje gelişimi sırasında isterlerin güncellenmesinden kaynaklanmaktadır. Bayraktar Taktik İha'nın ilk ve güncellenmiş ikinci versiyonudur. Çift dikmeli kuyruk yapısı ile dikkat çekmektedir. Bayraktar TB-II'ye giden yolda öncü olmuşlardır. 2009 yılında ilk uçuşunu yapmıştır.




Vestel Savunma

Zorlu Holding'in insansız hava araçları üretmek üzere kurduğu koludur.

Arı 1T Mini İHA - Vestel Savunma

Vestel Savunma tarafından geliştirilmiş ilk iha olup İdef 2007 fuarında maket olarak sergilenmiştir.



Efe Mini İHA - Vestel Savunma

İdef 2007 fuarında maket olarak sergilenmiştir.



Efe II / Efe Light İHA - Vestel Savunma

İdef 2009 fuarında maket olarak sergilenmiştir.



Efe III İHA - Vestel Savunma

2,6 m kanat açıklığına, 1,6 m uzunluğa, 4,1 kg ağırlığa ve 0,6 kg faydalı yük kapasitesine sahip olup 1,5 saat havada kalabilmektedir. (defenceturk.net)



Karayel Prototip V1 - Vestel Savunma

7.5 m kanat açıklığına, 5.5 m uzunluğa, 260 kg kalkış ağırlığına ve 35 kg faydalı yük kapasitesine sahiptir. 50 bg motoru ile 18 bin feet irtiyafa çıkabilmekte ve 10 saat havada kalabilmektedir.  V kuyruk düzeni ile dikkat çekmektedir. 2009 yılında demo uçuşunu yapmıştır.



Bora - Vestel Savunma

2010 yılında test ve eğitim uçağı olarak havacılık alanında geliştirilen ürünlerin uçuş testlerini yapmak amacıyla geliştirilmiştir. 19 HP gücünde pervaneli bir motordan güç almaktadır. 4,6 m kanat açıklığına, 3 m toplam uzunluğa sahiptir. 85 kg kalkış ağırlığına sahip olup 3 kg paraşütle ve 10 kg paraşütsüz faydalı yük taşıyabilmektedir. 5 saat havada kalabilmekte ve 18.000 feet irtifaya çıkabilmektedir. (Vestel Savunma)




EES A.Ş ve Yerli İHA Girişimi

1997 yılında EES A.Ş. tarafından İsrail'den transfer edilen know-how ve teknoloji ile üretilen İHA'lar prototip aşamasında kalmış, firma da 1998 yılında iflas etmiştir.



Doğan İHA - EES

165 kg kalkış ağırlığına sahip olup 35 kg faydalı yük ile 12 saat havada kalabilme yeteneğine sahipti. (Hürriyet)



Kırlangıç İHA - EES

5.30 m kanat açıklığına, 2 m uzunluğa, 135 kg kalkış ağırlığına sahip olup 35 kg faydalı yük ile 8 saat havada kalabilmekte ve 100 km menzile kadar kontrol edilebilmekdeydi. Haberleşme kesildiğinde otomatik olarak kalktığı üsse geri dönme özelliğine sahip iha prototip aşamasındayken kaynak bulunamadı bahanesiyle 1998 yılında iptal edilmiştir. (sadfor.savtera.org)




Globiha - Global Teknik

1,5 m kanat açıklığına, 1,4 m uzunluğa, 3.1 kg ağırlığa sahip olup 75 dakika havada kalabilecek şekilde tasarlanmıştır. (Global Teknik)

SSB tarafından açılan Mini İha ihalesinde yarışan taraflardan birisidir. Firma iflas etmesi dolayısıyla üretimi devam etmemektedir.



Güventürk İHA - ODTÜ

SSB tarafından açılan Mini İha ihalesinde yarışan taraflardan birisidir. Pek çok üniversite iha projesi gibi sanayileşme şansı bulamamıştır.

(makul görsel bulunamadı)

Yüksek İrtifa İHA - Tübitak Uzay

67 bin feet irtifada 3 gün görev yapması istenen bir İHA projesi olup 2014 yılında vazgeçilmiştir (Ömer Çay)


Cengaver Hedef İHA - İvme İHA Sistemleri

4.50 m kanat açıklığına, 2.5 m uzunluğa, 30 kg kalkış ağırlığına, 4 kg faydalı yük taşıma kapasitesine sahiptir. 6 saat havada kalabilmekte olup 41 knot seyir,  68 knot maximum hız yapabilmekte ve 16.400 feet irtifaya tırmanabilmektedir. (İvme)

İvme İHA Sistemleri firmasının Coşkunöz Holding'e satılması sonrası firmaya ait bu ürün tarihsel duruma düşmüştür.

[yakusha]

Değişiklik Tarihçesi

22.07.2018 - İlk defa yayınlandı.
13.09.2021 - Cengaver Hedef İHA maddesi Tarihsel Havacılık Notları arasına taşındı.
09.05.2023 - UAV-X1 için, Ünver Kaynak makalesi üstünden bilgi düzeltmesi yapıldı.

[yakusha]

TODO

[yakusha]

Taranacak

- http://ercancinar.com/wp-content/uploads/2017/10/SSM_%C4%B0HA_Sistemleri_Yol_Haritas%C4%B1_2012.pdf

- https://strasam.org/savunma/havacilik-ve-uzay-sanayii/turk-havacilik-sanayiinde-modern-doneme-gecisin-oncu-ucak-prototipleri-1-297

- https://www.linkedin.com/pulse/18-ekim-1992-uav-x1-u%C3%A7u%C5%9Funun-30y%C4%B1l%C4%B1-ozcan-ertem/

- https://reyazgan.blogspot.com/2018/05/turkiyenin-iha-ile-imtihan.html